Meest recente berichten

Piotrek, met wie ik de krappe en benauwde treincoupé deelde, is een cyborg - de naam die Oekraïners hebben gegeven aan de ‘vechtmachines’ die maandenlang de luchthaven van Donetsk verdedigden. Hij is scherpschutter, en was na tien dagen verlof in zijn woonplaats Lviv opnieuw op weg naar het front in het oosten - via Kyiv, waar hij eerst behandeld moest worden aan zijn wonden, die hij me niet tonen wilde.
We moesten drinken, besloot hij resoluut, hoewel hij zo te ruiken al behoorlijk wat glazen achter de kiezen had. In de restauratiewagon bestelde hij een karafje wodka, een glas sap, schijfjes sinaasappel en - op mijn verzoek - een kopje sterke oploskoffie. Zes keer dronken we een vol glas leeg; ‘op de jongens’.
Ik vroeg hoeveel jongens er waren omgekomen bij de slag om de luchthaven. ‘Honderd?’ Piotrek keek me verstrooid aan. ‘Driehonderd?’ probeerde ik. ‘Meer’, zei hij. ‘Zeshonderd, duizend?’ ‘Michiel... zeker duizend’, zei Piotrek. Hij schudde zijn hoofd en maakte gebaren met zijn hand alsof hij pionnetjes van tafel veegde.
Drie kinderen heeft hij, tieners al, vertelde Piotrek. Zijn zoon is bokskampioen en reist rond. Zijn dochters studeren in Polen. Zijn moeder leeft in Italië. ‘Werk. Geld verdienen... Ik heb pijn in mijn hart Michiel..’. ‘En heb je een vrouw?’ vroeg ik. Piotrek knikte. 'Kom terug, zegt ze telkens als ik weer richting front ga. Nee, zeg ik dan. Kom terug!, schreeuwt ze dan. ‘Nee!’ roep ik dan terug.’ Of hij werk had voordat hij in het leger ging, vroeg ik. ‘Officieel niet’, antwoordde Piotrek - maar nu was hij graaggezien; de hele wagon wist dat de cyborg opnieuw onderweg was naar het front.
Ook Piotrek bivakkeerde maandenlang op het Maidanplein in Kyiv tijdens de revolutie, vertelde hij. ‘Niet voor Porosjenko, fuck Porosjenko’, zei hij, terwijl hij een vuist balde. ‘Ik ben geen cyborg, ik ben een gewone jongen die niet wil dat de Russen straks in Kyiv staan. Schrijf daar maar over als je mijn verhaal opschrijft’, zei hij.
Terug in de coupé was Piotrek de kluts kwijt. Eerst deed hij een poging zijn kruiswoordraadsel af te maken; vergeefs. ‘Ik ga slapen’, zei hij toen resoluut. Toen wilde hij toch het gesprek vervolgen, maar na een paar halve zinnen onderbrak hij zichzelf. ‘Sorry.. mag ik slapen?’ Zijn grijze, waterige ogen klampten zich plotseling aan me vast. ‘Ga slapen’, zei ik luid, waarbij ik als een commandant probeerde te klinken. Dat hielp. Een minuut later sliep Piotrek zijn diepe cyborgslaap.

   

Ryszard Kapuściński (1932-2007) was een Poolse journalist, schrijver en dichter. Hij werd geboren in Pińsk, Polen (nu Wit-Rusland) en woonde als kindvluchteling korte tijd in Lviv.
Terug in Warschau studeerde Kapuściński talen en geschiedenis. In de jaren vijftig schreef hij zijn eerste journalistieke reportages in Midden-Afrika, voor het Poolse persbureau PAP. Afrika bleef zijn grote liefde; decennialang schreef hij over het proces van dekolonisatie en de daaropvolgende chaotische tijd.

De reportages en boeken van Kapuściński zijn in meer dan dertig talen vertaald. Zijn journalistieke wijze van schrijven die het midden hield tussen literatuur en journalistiek, en zijn aandacht voor het menselijke aspect bij gebeurtenissen van ingrijpende geschiedkundige waarde hebben veel invloed uitgeoefend op tal van andere journalisten.

'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger 1980-2000’ (2003) is een weergave van zijn indrukken met bijbehorende overpeinzingen die hij in de jaren tachtig en negentig opdeed.

Bron: Wikipedia

Lees hier mijn bloemlezinkje uit Lapidarium!

   

'De regio’s functioneren, werken samen, versterken zich. De regionale banden zullen waarschijnlijk hechter zijn dan het staatsverband.
Waar eens grenzen waren, bijvoorbeeld in de tijd van de Koude Oorlog, toen elke grens iets angstaanjagends was - een absolute deling, geweren, mijnen, honden, de Berlijnse muur etcetera -, waar zulke grenzen waren verschijnt nu een grens met een principieel nieuwe functie: als punt van ruilhandel.
Als we tegenwoordig in Afrika op een plek komen waar echt veel autoverkeer is, goederenverkeer, een opeenhoping van winkels en alles wat erbij hoort, dan betekent het dat we bij een grens zijn gekomen. Hetzelfde gebeurt op de Mexicaans-Amerikaanse grens.
De grens verandert van functie en wordt een plaats voor uitwisseling, van handel en cultuur.'

Uit: Ryszard Kapuściński - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger', (2002)

Foto: Oekraïners verpatsen drank en sigaretten aan Poolse passanten, februari 2015

   

'Geen enkel groot volk ter wereld heeft zo onder het tsarendom en later de Sovjets geleden als de Polen.
Vanaf halverwege de achttiende eeuw, gedurende de gehele negentiende eeuw en daarna nog de twintigste, werden honderdduizenden, bij elkaar miljoenen Polen naar Siberië verdreven, naar de kampen, gedeporteerd, geknecht, gevangengezet, vaak doodgemarteld, doodgeschoten. Zo'n langdurige en stelselmatige exterminatie heeft niemand anders moeten ondergaan.
Vandaar de begrijpelijke Poolse wrok en vrees.
Maar in deze treurige uitzonderlijkheid van het lot schuilt ook een gevaar: als we onze martyrologie eindeloos blijven oprakelen kunnen we in onze houding tegenover Rusland geïsoleerd raken. We zullen geen begrip vinden, men zal ons beschouwen als een hindernis bij de door het Westen vurig verlangde (omdat het wel zo comfortabel is en economisch voordelig) normalisering van de betrekkingen met Moskou.'

Uit: Ryszard Kapuscinski - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger'

Afbeelding: © Fakt

   

'Wat is corruptie?
Smeergeld geef je niet alleen om iets te bereiken, maar evenzeer om uit te rusten, uit te rusten van het onophoudelijke getouwtrek, de voortdurende inspanningen en moeite die het verkrijgen van allerlei dingen, vergunningen, verklaringen, vrijstellingen enzovoort met zich meebrengt.
Het smeergeld is een halte waar je een ogenblik uitrust, voor de tijd komt om wederom de woelige zee van de dagelijkse zorgen op te varen. Het is ook een vorm van toenadering, de kiem van een soort verraderlijke en ondergrondse gemeenschap die we door het sluiten van dat misdadige pact vormen.'

Uit: Ryszard Kapuscinski - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger'

   

Stel je voor dat er op elk moment een bom kan ontploffen.

- Dat moeten we ons voorstellen, willen we begrijpen waarom mensen bommen plaatsen. ‘Om angst te zaaien’, wordt gezegd. ‘Om te destabiliseren.’ Oké, maar wat levert dat op?

Inmiddels zijn bomexplosies in Oekraïne bijna dagelijkse kost - althans, in Odessa en Kharkiv. Meestal geen doden, soms wel, zoals in Kharkiv vorige week: vier, bij een explosie tijdens de herdenkingsmars voor de Maidandoden.

Het effect: woede in Kharkiv, en koppige onverstoorbaarheid in Odessa.
Kharkiv is een stad dichtbij de frontlinie. Men is inmiddels gewend dat er ladingen gewonde soldaten de stad komen binnen gereden. De bommen maken mensen vastberadener zich tot het eind te verzetten tegen het naderende kwaad.
Odessa ligt ver van het front, maar men weet hoe de vlam in de pan kan slaan - zie 2 Mei, Koelikovo Polje. Men negeert de angst het liefst, en gaat door met leven zo goed en zo kwaad als dat gaat.

Veerkracht is de beste bestrijding van terrorisme, denkt ‘Odessablogger’ Nikolai Holmov, opgeleid als terrorismedeskundige. ‘Gewoon doorgaan waarmee je bezig bent.’

Bommen worden gelegd om de dagelijkse routine zodanig te doorbreken, dat men tucht en orde gaat prefereren boven de vrijheid, denk ik. Ongeacht van wie die tucht en orde komt.

   

Ik vroeg me af hoe een supercomputer eruitziet. Dus ging ik naar Cyfranet, een afdeling van de Technische Universiteit van Kraków waar ze juist zo’n ding aan het bouwen zijn.

Prometheus, zoals de computer gaat heten, mocht ik niet zien van opperprofessor Wiatr. Maar wel diens voorganger, Zeus, die nu dus als Oppergod voorbijgestreefd wordt door een van zijn titanen. Met Prometheus kun je de moeilijkste sommen supersnel uitrekenen, wat bij goede wetenschap onontbeerlijk is.

De prof was een wetenschapper van de oude Poolse stempel, die nog wist hoe je elektrische motoren in elkaar draait zonder daarbij Amerikaanse technologie te gebruiken - want dat was verboden tijdens het communisme.

Op mijn vraag mijn vraag hoe de economie profiteert van de supercomputer keek de prof nogal verlegen, maar hij verwacht wel dat Prometheus onderzoekers trekt uit heel Polen, zo niet daarbuiten.
Ook voor Poolse wetenschappers is the sky inmiddels the limit.

Binnenkort een economisch portret van Krakau in Vrij Nederland!

   

Achter het glas zit het bomvol jonge mensen. Piotr (30) en Olena (28) werken voor UBS, een Zwitserse bank. Zij programmeren en updaten. Een bank is tegenwoordig vooral softwareontwikkelaar moet je weten, want bankieren gaat via internet en dat moet gebruiksvriendelijk en veilig.

Of ze gelukkig zijn, wilde ik weten, want zo zagen ze er wel uit.

Dat waren ze. Piotr vindt het fijn dat hij collega’s heeft, en dat hij om klokslag 17 uur de deur achter zich dicht mag trekken. Olena komt uit Lviv, West-Oekraïne; voor haar is werken in Polen de kans om goed geld te verdienen en de narigheid in haar land te vergeten.

Voor altijd is het niet, maar voor nu is het goed. Ze zijn gewild, worden betaald, en het risico op falen is nihil.

   

Het is Kerst in orthodoxe landen, en dus ook in Oekraïne.

Het jaar 2015 ziet er somber uit voor het land.  De economie is nagenoeg failliet en in het oosten woedt de oorlog voort. Op het eerste gezicht draait de rest van Oekraïne gewoon door, maar het geld wordt elke dag minder waard en het vertrouwen in de nieuwe leiders verdwijnt.

Ik maakte een roadtrip door het westen en midden van het land en stuitte onder meer op de begrafenis van een vrijwilliger die als soldaat naar het oosten was gegaan.

Luister hier de reportage, uitgezonden op Kerstavond, 6 januari 2014 in het VPRO Radio 1 programma Bureau Buitenland.

   

Ik sloeg af vanwege Oleg. Maar omdat Tysmenytsia minder pittoresk bleek dan in zijn gedichten - ik zag geen breugeliaans zwanenmeertje, enkel ‘Sovjet’ en kitsch - leek terugkeren leek de beste optie.

Maar een Engel fluisterde ‘хутро’ in m’n oor, en plots vielen me de schellen van de ogen. Overal reclameborden. Tysmenytsia = хутро = bont. Sinds de mensen zich heugen kunnen, maken ze hier bontjassen. ‘Daar is de firma’, wees een vrouw met een kinderwagen trots.

Een week later leidde directeur Ivan ons rond tussen versgeschoten dierenhuiden, naaimachines, stickapparaten, paspoppen en bakken vol jassen van bever en mutsen van konijn.......

   

‘De Kozakken kozen een leider - met tegenzin. Als hij na drie maanden niet al hun problemen had opgelost ging z’n kop eraf’, zei een Oekraïense schrijver me.

Maidan was slechts één oprisping van vrijheidsdrang van de Oekraïners, bedacht ik me in Vinnytsja, Midden-Oekraïne, waar president Porosjenko zijn chocolade-imperium stichtte. ‘Vraag het de strijders in het oosten. Niemand verwacht steun van de president’, sprak Dmitri minachtend; en hij ging door met geld inzamelen voor het leger. ‘Wij vechten voor onze vrijheid, niet voor de regering’, vertelden twee soldaten met verlof me in het nabijgelegen Lipovets....... 

   

Misschien is de toekomst wel te mooi om aan het licht gebracht te worden, dacht ik in Kamjanets-Podilsky.

Eerst viel de elektriciteit uit. Niet ongebruikelijk in deze barre oorlogstijden, en dus zat er een zekere routine in de manier waarop de waard zijn gasten kaarsen bracht. Ik denk dat het al nacht was toen de verlichting weer aanfloepte, en de koninklijke torens helverlicht werden, hoewel er geen bezoeker was om het vast te leggen.

Om vier uur ’s nachts kwam de mist opzetten; de eerste keer dat de paniek in me opwelde, want ik wist dat het kasteel enkele uren later onzichtbaar zou zijn geworden.

En zo geschiedde. Tevergeefs betaalde ik de brugwachter tien grivna. De teleurstelling aan de overkant was kort en koud. Nog eens tien grivna verder verdween de stad voorgoed in de mist, de toekomst werd vermoedelijk ergens in een gulden kistje onder de grond begraven.

Schatgravers zijn we, en als we op weg zijn gaan we altijd vooruit - nooit terug.

   

Tegenover de overdekte markt aan de Prospekt in Lviv deelt Daniël de lakens uit. Ik vrees hem zeer, elk ogenblik dat ik aan zijn voeten wacht op mijn afspraak.

Koning Daniël was de machtige koning die aan het begin van de dertiende eeuw vanuit Halicz heerste over zijn enorme grondgebied - het huidige oosten van Polen en westen van Oekraïne. Zijn hele leven deed hij twee dingen tegelijkertijd: steden stichten en vechten tegen de Gouden Horde van de Mongolen en de Tataren. Zijn zoon Lev gaf hij een burcht ten geschenk, die uitgroeide tot de stad Lviv, de nieuwe hoofdstad van Galicië.

Het stadje Halicz is nu een onooglijk plaatsje. Een pleintje gevuld met oude bomen, een paar schamele winkeltjes en een grieks-katholieke kerk met maquette van hoe het ooit geweest moet zijn. Ook hier een standbeeld van de koning. De spoorbrug over de rivier verbindt nu als wandelbrug de twee delen van het stadje met elkaar.

Toch ademt de omgeving de majestueuze oudheid van Galicië. De afgeplatte hellingen, het machtige water, de rotsen en het bos, het diepe, besneeuwde bos, waar ergens een huisje staat waar het ruikt naar hout, waar je overnachten kunt.

    

   

Waarom zijn Polen toch zo bezorgd, maar niet verbaasd over de oorlog in Oekraïne?

Dit is Villa Maria, in de Ivan Frankostraat niet ver van het Stryjski Park in Lviv.
De grootmoeder van Paweł, mijn onderbuurman in Kraków, bracht er haar eerste levensjaren door. Haar vader, een geoloog, had fortuin gemaakt met de ontdekking van een olieveld nabij Drohobycz; Lemberg werd aan het eind van de achttiende eeuw rijk van de oliewinning en werd beschouwd als de mooiste stad van de wereld.
De familie behoorde bij de bourgeoisie, wat hen tot doelwit maakte van de Sovjets die in 1939 de stad innamen. Toen militaire auto’s de straat in kwamen rijden, vluchtte het gezin - Pawełs grootmoeder was 13 jaar oud. Bij de rivier de San kochten ze een Russische grenssoldaat om, die hen hielp naar de overkant te waden; op de zwemtocht terug werd hij doodgeschoten door zijn collega’s.
Grootmoeder nam als 18-jarige deel aan de Opstand van Warschau tegen de Duitsers, en was na de oorlog gedwongen met valse papieren te leven omdat deelnemers aan de opstand - zeker die afkomstig van de bourgeoisie - niet geaccepteerd werden door het communistisch regime. Pas begin jaren negentig kon ze kleinzoon Paweł vertellen over haar geschiedenis met de stad Lviv in het huidige Oekraïne.
Een paar jaar later bezocht Paweł met een paar vrienden Lviv. De stad was als een bevroren Poolse droom. De Poolse reclamespreuken waren nog zichtbaar en de oude straatnaambordjes hingen nog op hun plek. De stad oogde armoedig; slechts in drie straten brandden straatlantarens. In de villa woonden vreemden.

Zomaar een Pools verhaal. Als je elke dag een Pool zou spreken over zijn geschiedenis, zou je net zo bezorgd zijn als de Polen over de oorlog, en net zo weinig verbaasd.

   

Echt licht werd het niet. De trein kroop als een listige slang door het dorre landschap. De velden waren als reusachtige stoppelbaarden, de bomen als dominosteentjes die je *paf* omver kunt schieten met je vinger. Onder de bomen knisperen bruine bladeren, als vergeten rozenblaadjes in een bedstee van gestorven geliefden.
Schamele huizen stonden vervreemd op de naakte grond, lijdzaam wachtend op de verwoestende ademtocht.
Oh dit onmetelijke land, met dat wonderlijke, onuitroeibare volkje, wonend in houten en lemen hutten, gespeend van franje, door golfplaten bedekt. Voor hen is alleen de grond van waarde - ja zij klauwen zich vast in hun grond.
De kolchozen hadden ze allang weer de rug toegekeerd, de fabrieken stonden er vergeten bij. Alleen hun akkers zijn geploegd in verse sleuven. Klaar voor de winter, en alles daarna.

   

Vannacht was ik in de studio van Radio 1, op het mij zo bekende tijdstip… Tussen 0.00 en 1.00 uur ’s nachts. Jarenlang werkte ik bij het radioprogramma Casa Luna, dat op hetzelfde tijdstip werd uitgezonden. Casa Luna. Een merk. Een begrip. Een grote liefde.
Altijd zat ik aan de andere kant van het glas, naast de technicus, de boel te organiseren en te regisseren. Nu moest ik de regie uit handen geven aan de programmamakers van de opvolgers van Casa Luna, Nooit Meer Slapen.
Het was trouwens een hele bedoening. Ik werd uitgenodigd door Sofoula, toen moest ik dingen opsturen naar Maike, ter voorbereiding van de uitzending werd ik gebeld door Anita - maar uiteindelijk ging ik praten met Anton.
Nu dus eens aan die ene kant van het glas.
Anton stelde goeie vragen, al zouden die - zo weet ik uit eigen ervaring - ingefluisterd kunnen zijn door Maike, of door Anita. Of misschien had Sofoula er zelfs de hand in, ook ik weet het niet.
Dat is de magie van de radio. Je hoort een gesprek, soms zelfs een mooi gesprek. Maar wat er allemaal omheen gebeurt... dat hoef je allemaal niet te weten.

Terugluisteren? Dat kan hier.

   

'Vandaag enquêteer ik bij het stembureau. Daarmee verdien ik 200 grivna (11 euro). De opkomst is niet groot in Teremki. Over de uitslag valt weinig te zeggen.
Tot de verkiezingen hebben mensen hoop. Maar volgende maand zal blijken dat ons leven niet veranderd is. Dan zullen de prijzen stijgen en moeten we onze huid zelf redden.
Het wordt winter in Oekraïne. Twee dagen geleden gaf burgemeester Klitsjko de opdracht de kachel in Kyiv aan te zetten. M’n flatje is enigszins verwarmd, maar warm water hebben we niet. Ik was me elke dag, door een pan met water te koken en dat naar het bad te dragen. 
De apotheken in Oekraïne draaien overuren. Zij smeren de mensen pillen en drankjes aan. Maar we kunnen beter gezond eten. Groente, fruit, vers brood en vlees. Een land met zwakke mensen is een zwak land.
Maar gezond eten kost geld. Een gemiddeld maandsalaris is 3000 grivna (165 euro). Aan gas, water en elektriciteit ben ik 750 grivna (42 euro) kwijt. Deze jas is lekker warm, maar kostte 1500 grivna (88 euro). Dan schiet gezond eten erbij in.
Deze sigaretten zijn slecht voor me. Je wilt niet weten wat ze erin stoppen. Een keer per week gun ik mezelf echte tabak. Dan vergeet ik even alles.
Een jongen als ik heeft een goede computer nodig, met snel internet. Maar die kan ik me niet veroorloven. Mijn computer loopt telkens vast als ik iets download.
Momenteel heb ik geen werk. De banen zijn schaars; er zijn veel mensen vanuit het oosten gekomen, die hier ook werk proberen te vinden. Hopelijk heb ik maandag weer een klus.
Maar kom, we moesten weer eens aan de slag.'

Sasja (Oleksandr), in Teremki, Kyiv.

   

Vandaag moest ik naar het gemeentehuis - de Urząd Miasta - om me te laten registreren als ondernemer.
Mijn nachtmerrie over de dronken buurman die me in een zwembad vol papieren duwde, werd niet bewaarheid; een jonge ambtenaar stond me vriendelijk te woord, en legde precies uit hoe alles moest.
Het enige moment waarop hij aarzelde, was bij het PKD-nummer van ‘journalist’. Dat nummer bleek exclusieve kennis van een grijze Pan, die ons een tijdje liet wachten wat hem een zeker aureool verschafte; aan het eind van zijn dienstjaren zou het pleintje bij het koffieautomaat naar hem worden vernoemd, daarvan was ik stellig overtuigd.
Voor gemeentehuis-begrippen werd er veel geflirt in de Urząd Miasta, en het verbaasde me hoe aanstekelijk dat werkte; ik begon mee te doen, en het duurde niet lang of de complete werkvloer flirtte er op los.
Het raam achter mijn ambtenaar keek uit op de Liban-steengroeve waarin de Duitsers joden dwangarbeid lieten verrichten; ooit had ik mezelf getrakteerd op de belofte dat ik daar nooit heen zou hoeven. De wijde blik op dit Golgotha voelde geriefelijk aan, alsof ik in de skybox zat van het paardenrennen. Op de heuvel naast de groeve zag ik het silhouet van een man in een lange jas, die wapperde in de wind.
Toen alle papieren waren ingevuld, voelde het alsof ik een belangrijke horde had genomen, zoals na een tandartsbezoek. De wereld was als een ongeschreven blad.

   

Met ‘Lviv, Stad van Paradoxen’ in de hand spreken we met de volgende generatie over de geesten uit het verleden, en dromen we over de Toekomst.
Maksym (25) is de enige wiens voorouders in de stad woonden. Daarmee hoort zijn familie bij de drie procent ‘oorspronkelijke bewoners’ van Lviv - de rest van de bevolking werd in de jaren veertig vermoord of verbannen.
Je een burger weten van een land is lastig als je allemaal nieuwkomer bent. Gebrek aan burgerschap legt de basis voor corruptie, zegt Ruud.
Tetyana (30) vindt dat er daarom een Museum moet komen, waarin aandacht is voor de pijnlijke episodes van de geschiedenis, om contact te maken met de geesten uit het verleden. Marta (27) vindt dat maar een naargeestig project; Oekraïne heeft het nodig trots te zijn vindt ze.
Maksym denkt erover een themacafé te beginnen, waarin het verleden en de toekomst met elkaar verbonden kan worden. Of hij bij de verwezenlijking van zijn café om corruptie heen kan? ‘Corruptie zit in mijn bloed’, zegt hij, wereldwijs als hij is.

   

'Ik kreeg vorige week je boek binnen en heb het met veel belangstelling gelezen. Eigenlijk is de stad Lviv vooral een kapstok waaraan je een verhaal ophangt over een onderbelicht gebied van Europa en een onbekend gebleven deel van de geschiedenis. Interessant zijn die delen die gaan over de wordingsgeschiedenis van de Oekraïense ziel en hoezeer de geschiedenis hierin een rol speelt. In die zin is het expemplarisch voor de vaak onderschatte rol van geschiedenis. Ik kan mij voorstellen dat je werkend in zo'n stad en in de huidige situatie eens te meer het gevoel hebt deel te zijn van de geschiedenis. Spijtig is het dat je van slechts een klein deel van deze geschiedenis getuige zult zijn, en van een nog kleiner gedeelte verslag kunt doen. Daarvoor leven we immers te kort. In het lege midden tussen enerzijds het gissen naar wat komen gaat en anderzijds het terugzien op wat zijn beslag al heeft, doet de chroniqueur zijn vlijtige werk.'
A. Huisman, Amsterdam