Mijn werk : Lees
Piotrek, met wie ik de krappe en benauwde treincoupé deelde, is een cyborg - de naam die Oekraïners hebben gegeven aan de ‘vechtmachines’ die maandenlang de luchthaven van Donetsk verdedigden. Hij is scherpschutter, en was na tien dagen verlof in zijn woonplaats Lviv opnieuw op weg naar het front in het oosten - via Kyiv, waar hij eerst behandeld moest worden aan zijn wonden, die hij me niet tonen wilde.
We moesten drinken, besloot hij resoluut, hoewel hij zo te ruiken al behoorlijk wat glazen achter de kiezen had. In de restauratiewagon bestelde hij een karafje wodka, een glas sap, schijfjes sinaasappel en - op mijn verzoek - een kopje sterke oploskoffie. Zes keer dronken we een vol glas leeg; ‘op de jongens’.
Ik vroeg hoeveel jongens er waren omgekomen bij de slag om de luchthaven. ‘Honderd?’ Piotrek keek me verstrooid aan. ‘Driehonderd?’ probeerde ik. ‘Meer’, zei hij. ‘Zeshonderd, duizend?’ ‘Michiel... zeker duizend’, zei Piotrek. Hij schudde zijn hoofd en maakte gebaren met zijn hand alsof hij pionnetjes van tafel veegde.
Drie kinderen heeft hij, tieners al, vertelde Piotrek. Zijn zoon is bokskampioen en reist rond. Zijn dochters studeren in Polen. Zijn moeder leeft in Italië. ‘Werk. Geld verdienen... Ik heb pijn in mijn hart Michiel..’. ‘En heb je een vrouw?’ vroeg ik. Piotrek knikte. 'Kom terug, zegt ze telkens als ik weer richting front ga. Nee, zeg ik dan. Kom terug!, schreeuwt ze dan. ‘Nee!’ roep ik dan terug.’ Of hij werk had voordat hij in het leger ging, vroeg ik. ‘Officieel niet’, antwoordde Piotrek - maar nu was hij graaggezien; de hele wagon wist dat de cyborg opnieuw onderweg was naar het front.
Ook Piotrek bivakkeerde maandenlang op het Maidanplein in Kyiv tijdens de revolutie, vertelde hij. ‘Niet voor Porosjenko, fuck Porosjenko’, zei hij, terwijl hij een vuist balde. ‘Ik ben geen cyborg, ik ben een gewone jongen die niet wil dat de Russen straks in Kyiv staan. Schrijf daar maar over als je mijn verhaal opschrijft’, zei hij.
Terug in de coupé was Piotrek de kluts kwijt. Eerst deed hij een poging zijn kruiswoordraadsel af te maken; vergeefs. ‘Ik ga slapen’, zei hij toen resoluut. Toen wilde hij toch het gesprek vervolgen, maar na een paar halve zinnen onderbrak hij zichzelf. ‘Sorry.. mag ik slapen?’ Zijn grijze, waterige ogen klampten zich plotseling aan me vast. ‘Ga slapen’, zei ik luid, waarbij ik als een commandant probeerde te klinken. Dat hielp. Een minuut later sliep Piotrek zijn diepe cyborgslaap.
Ryszard Kapuściński (1932-2007) was een Poolse journalist, schrijver en dichter. Hij werd geboren in Pińsk, Polen (nu Wit-Rusland) en woonde als kindvluchteling korte tijd in Lviv.
Terug in Warschau studeerde Kapuściński talen en geschiedenis. In de jaren vijftig schreef hij zijn eerste journalistieke reportages in Midden-Afrika, voor het Poolse persbureau PAP. Afrika bleef zijn grote liefde; decennialang schreef hij over het proces van dekolonisatie en de daaropvolgende chaotische tijd.
De reportages en boeken van Kapuściński zijn in meer dan dertig talen vertaald. Zijn journalistieke wijze van schrijven die het midden hield tussen literatuur en journalistiek, en zijn aandacht voor het menselijke aspect bij gebeurtenissen van ingrijpende geschiedkundige waarde hebben veel invloed uitgeoefend op tal van andere journalisten.
'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger 1980-2000’ (2003) is een weergave van zijn indrukken met bijbehorende overpeinzingen die hij in de jaren tachtig en negentig opdeed.
Bron: Wikipedia
Lees hier mijn bloemlezinkje uit Lapidarium!
reacties 
'Mensen streven naar normaliteit, die bijna in een reflex wordt hersteld waar ze geschonden werd.
Maar het gescharrel van iemand die een vernielde brug repareert, het volstorten van bomkraters of het bepleisteren van een door kogels doorzeefde muur heeft niets dramatisch, het mist de spanning, de trilling van de emotie, de sfeer van verschrikking en al die stemmingen en gevoelens die ons vergezellen wanneer we de scènes van het slagveld, van vernietiging, ondergang gadeslaan.
In de concurrentiestrijd tussen normaliteit en alles wat ervan afwijkt, heeft eerstgenoemde geen kans om onze aandacht en belangstelling op te eisen. De media zoeken bloed, hebben zijn lucht nodig, zijn schokkende aanblik. Het kwaad is meer fotogeniek, het fascineert, slokt je helemaal op.'
Uit: Ryszard Kapuściński - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger', (2002)
Foto: Vitaliy Kokor. Herstel van een huis in Kramatorsk, Oost-Oekraïne.
reacties 
'De regio’s functioneren, werken samen, versterken zich. De regionale banden zullen waarschijnlijk hechter zijn dan het staatsverband.
Waar eens grenzen waren, bijvoorbeeld in de tijd van de Koude Oorlog, toen elke grens iets angstaanjagends was - een absolute deling, geweren, mijnen, honden, de Berlijnse muur etcetera -, waar zulke grenzen waren verschijnt nu een grens met een principieel nieuwe functie: als punt van ruilhandel.
Als we tegenwoordig in Afrika op een plek komen waar echt veel autoverkeer is, goederenverkeer, een opeenhoping van winkels en alles wat erbij hoort, dan betekent het dat we bij een grens zijn gekomen. Hetzelfde gebeurt op de Mexicaans-Amerikaanse grens.
De grens verandert van functie en wordt een plaats voor uitwisseling, van handel en cultuur.'
Uit: Ryszard Kapuściński - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger', (2002)
Foto: Oekraïners verpatsen drank en sigaretten aan Poolse passanten, februari 2015
reacties 
'De wereld van de media is tegenwoordig zo uitgegroeid dat ze genoeg heeft aan zichzelf en haar eigen, gesloten leven leidt. De concurrentiestrijd tussen de verschillende centrales en stations is nu belangrijker dan de ons omringende wereld.
Een enorme massa afgezanten van de media beweegt zich tegenwoordig als een dichte kudde over onze planeet, terwijl iedereen elkaar in de gaten houdt en erop let niet door de concurrentie geklopt te worden.
Vandaar dat ook al kunnen er in de wereld verschillende belangrijke dingen tegelijk gebeuren, de media toch maar over één ervan zullen vertellen, en wel die gebeurtenis waarbij de kudde aanwezig is.
Ik ben zelf meer dan eens lid van die kudde geweest en weet hoe hij functioneert. (…) Het ging zo tijdens de putsch in Rusland in 1991. Echte gebeurtenissen – stakingen en demonstraties – vonden plaats in Sint-Petersburg, waarvan de wereld echter niets wist, omdat de media wachtten op de gang van zaken in Moskou, waar niets buitengewoons gebeurde.'
Uit: Ryszard Kapuscinski - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger', (2002)
Foto: Twee van de vierhonderd journalisten bij de 'vredesbesprekingen' in Minsk.
© AP / Sergei Grits, uit: NRC Handelsblad, 12 februari 2015.
'Geen enkel groot volk ter wereld heeft zo onder het tsarendom en later de Sovjets geleden als de Polen.
Vanaf halverwege de achttiende eeuw, gedurende de gehele negentiende eeuw en daarna nog de twintigste, werden honderdduizenden, bij elkaar miljoenen Polen naar Siberië verdreven, naar de kampen, gedeporteerd, geknecht, gevangengezet, vaak doodgemarteld, doodgeschoten. Zo'n langdurige en stelselmatige exterminatie heeft niemand anders moeten ondergaan.
Vandaar de begrijpelijke Poolse wrok en vrees.
Maar in deze treurige uitzonderlijkheid van het lot schuilt ook een gevaar: als we onze martyrologie eindeloos blijven oprakelen kunnen we in onze houding tegenover Rusland geïsoleerd raken. We zullen geen begrip vinden, men zal ons beschouwen als een hindernis bij de door het Westen vurig verlangde (omdat het wel zo comfortabel is en economisch voordelig) normalisering van de betrekkingen met Moskou.'
Uit: Ryszard Kapuscinski - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger'
Afbeelding: © Fakt
reacties
‘Een nieuw type revolutie dat aan het eind van de eeuw op de wereld is verschenen: de ‘onderhandelde revolutie’.
Bij dit soort omwentelingen verliest de oude heersende klasse haar politieke macht, maar behoudt nog een tijd lang belangrijke posities in de administratie en de economie. Het proces van vervangen van het ene systeem door het andere vindt niet plaats in de vorm van een uitbarsting, ramp, vernietiging, schok, maar strekt zich uit in de tijd, wordt verlegd en afgevlakt, heeft het karakter van een geleidelijke transformatie.
De onderhandelde revolutie is een proces vol tegenstrijdigheden en inconsequenties. Vol onenigheid, botsingen en touwtrekkerij. Vol verlakkerij en listen. Corruptie en manipulatie. Verbale agressie.
Maar er zijn geen barricaden, branden, executies. Er zijn geen dodelijke angst en gejammer. Er is geen terreur.’
Uit: Ryszard Kapuscinski - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger'
reacties 
'Wat is corruptie?
Smeergeld geef je niet alleen om iets te bereiken, maar evenzeer om uit te rusten, uit te rusten van het onophoudelijke getouwtrek, de voortdurende inspanningen en moeite die het verkrijgen van allerlei dingen, vergunningen, verklaringen, vrijstellingen enzovoort met zich meebrengt.
Het smeergeld is een halte waar je een ogenblik uitrust, voor de tijd komt om wederom de woelige zee van de dagelijkse zorgen op te varen. Het is ook een vorm van toenadering, de kiem van een soort verraderlijke en ondergrondse gemeenschap die we door het sluiten van dat misdadige pact vormen.'
Uit: Ryszard Kapuscinski - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger'
reacties (9) 
'Een belangrijk ding voor een politicus: de kaart. Elke president heeft in zijn kamer een kaart hangen. Ik heb dat vele malen gezien. Die kaarten hebben één ding gemeen: ze zijn allemaal enorm groot, ze vullen de hele wand.
Het is logisch dat als een president lang genoeg naar zo'n kaart kijkt, hij tenslotte begint te denken dat hij aan het hoofd van een groot rijk staat. Hij ziet hoe imposant zijn afmetingen zijn, hoe oneindig veel steden, dorpen, bergen en rivieren het heeft.
En vanuit de positie van zo'n grote mogendheid spreekt hij anderen, de wereld toe. De mensen verbazen zich: waarom klinkt zijn stem zo luid, waar komt die eigendunk vandaan? Maar als ze een blik op de kaart in zijn kamer konden werpen, zouden ze het meteen begrijpen.'
Uit: Ryszard Kapuściński - 'Lapidarium, observaties van een wereldreiziger'
reacties 
Waarom zijn Polen toch zo bezorgd, maar niet verbaasd over de oorlog in Oekraïne?
Dit is Villa Maria, in de Ivan Frankostraat niet ver van het Stryjski Park in Lviv.
De grootmoeder van Paweł, mijn onderbuurman in Kraków, bracht er haar eerste levensjaren door. Haar vader, een geoloog, had fortuin gemaakt met de ontdekking van een olieveld nabij Drohobycz; Lemberg werd aan het eind van de achttiende eeuw rijk van de oliewinning en werd beschouwd als de mooiste stad van de wereld.
De familie behoorde bij de bourgeoisie, wat hen tot doelwit maakte van de Sovjets die in 1939 de stad innamen. Toen militaire auto’s de straat in kwamen rijden, vluchtte het gezin - Pawełs grootmoeder was 13 jaar oud. Bij de rivier de San kochten ze een Russische grenssoldaat om, die hen hielp naar de overkant te waden; op de zwemtocht terug werd hij doodgeschoten door zijn collega’s.
Grootmoeder nam als 18-jarige deel aan de Opstand van Warschau tegen de Duitsers, en was na de oorlog gedwongen met valse papieren te leven omdat deelnemers aan de opstand - zeker die afkomstig van de bourgeoisie - niet geaccepteerd werden door het communistisch regime. Pas begin jaren negentig kon ze kleinzoon Paweł vertellen over haar geschiedenis met de stad Lviv in het huidige Oekraïne.
Een paar jaar later bezocht Paweł met een paar vrienden Lviv. De stad was als een bevroren Poolse droom. De Poolse reclamespreuken waren nog zichtbaar en de oude straatnaambordjes hingen nog op hun plek. De stad oogde armoedig; slechts in drie straten brandden straatlantarens. In de villa woonden vreemden.
Zomaar een Pools verhaal. Als je elke dag een Pool zou spreken over zijn geschiedenis, zou je net zo bezorgd zijn als de Polen over de oorlog, en net zo weinig verbaasd.
reacties 
Kraków heeft alles wat je wilt: de stad ligt tussen groene heuvels, heeft een schitterende historische binnenstad en er is veel werk. Toch is er een probleem: smog. Zeker in de winter, want dan gaat in de hele stad de kolenkachel aan.
Het was indirect een thema vanavond, tijdens het verkiezingsdebat tussen de zeven burgemeesterskandidaten van Kraków, georganiseerd door studenten van de Jagiellonische Universiteit. Een ‘arena’ bomvol jongeren, die het liefst in de stad willen blijven wonen - maar met zulke lucht liever verhuizen voordat ze kinderen krijgen.
De burgemeester, Jacek Majchrowski, een oude vos die de stad sinds 2002 regeert, kreeg het wat de luchtverontreiniging betreft het zwaarst te verduren van Tomasz Lesniak, een 28-jarige politicus-in-de-dop die pleit voor kwaliteit van leven. Hij liep eerder voorop in de campagne tegen het idee van de stad om de Olympische Spelen te organiseren; wat de bevolking onlangs per referendum afwees.
Lesniak vertegenwoordigt een jonge generatie Polen, die hun toekomst zoekt in eigen land, in de groeiende stad. Bij de gemeenteraadsverkiezingen, volgende week zondag, zou hij op tien procent van de stemmen kunnen rekenen, wat je gerust een kleine revolutie kunt noemen. Ik zal hem blijven volgen.
Maar er lijkt een derde weg tussen gematigdheid en radicalisme. Interessante nieuwkomer is de partij ‘Zelf Hulp’, opgericht door de burgemeester van Lviv, een van de drijvende krachten achter Euromaidan. Oekraïners moeten het zelf doen, vindt deze groep burgeractivisten. Nummer 1 op de lijst is de 34-jarige Hanna Hopko, die er de afgelopen maanden in slaagde enkele hervormingen door het parlement te loodsen. De grootste barrière voor de activisten lijkt het gebrek aan politieke ervaring, maar toch staat de partij op zo’n acht procent in de polls.
De jonge jurist Dmitri, die onlangs twee van zijn gesneuvelde vrienden naar het graf moest brengen, denkt te gaan stemmen op Zelf Hulp. ‘Oekraïne moet nu vechten. Daartoe hebben we radicale mensen als Jarosj van de Pravy Sektor hard nodig. Maar daarna moeten we de democratie opbouwen’. Hij hekelt de ‘TrashBucketChallenge’, een actie van de Pravy Sektor waarbij corrupte politici letterlijk in de vuilnisbak worden gegooid.
Lees m'n blog in Vrij Nederland hier.
Radicaliseert Oekraïne?
Hoewel zijn paramilitaire organisatie annex politieke partij nauwelijks een rol speelt in de verkiezingen, trok Dmitri Jarosj, de leider van de Pravy Sektor, vandaag een bomvolle zaal in Lviv. Zo’n tweeduizend mensen luisterden naar de slissende basstem, gehuld in legerkostuum. 'Jarosj haalt voor Oekraïne de hete kastanjes uit het vuur. Mijn vrienden zien dat hij voorop gaat in de strijd', zei een jonge advocaat die ook Dmitri heette - zeven van zijn vrienden vechten nu aan het front.
Ik vroeg rond onder de aanwezigen. Radicaliseert Oekraïne?
Zoals de meesten begon ook Dmitri zijn antwoord met de economische rampspoed. 'Alles is twee keer zo duur als een paar maanden geleden. Een computer kopen gaat niet. Een eenvoudig cafébezoek kunnen we ons niet veroorloven. We staan stil in onze ontwikkeling.' Toen ik doorvroeg, bleek dat Dmitri zijn twee beste vrienden naar het graf had gedragen; ook zij waren gesneuveld in het oosten.
Van getroffenen van de oorlog zou je meer radicalisme verwachten, maar de nuance overheerste. Zo vonden de meeste mensen de TrashBucketChallenge, een door de Pravy Sektor georganiseerde campagne om voormalige kopstukken van het regime van Janoekovitsj letterlijk in de vuilnisbak te gooien, te ver gaan. De meerderheid gaf aan niet op Jarosj te gaan stemmen. 'Zonder radicale strijders als Jarosj was Oekraïne onder de voet gelopen. Maar om het land op te bouwen hebben we andere mensen nodig.'
Na de speech van Jarosj zong men vurig het volkslied, de hand op het hart.
'Ik kreeg vorige week je boek binnen en heb het met veel belangstelling gelezen. Eigenlijk is de stad Lviv vooral een kapstok waaraan je een verhaal ophangt over een onderbelicht gebied van Europa en een onbekend gebleven deel van de geschiedenis. Interessant zijn die delen die gaan over de wordingsgeschiedenis van de Oekraïense ziel en hoezeer de geschiedenis hierin een rol speelt. In die zin is het expemplarisch voor de vaak onderschatte rol van geschiedenis. Ik kan mij voorstellen dat je werkend in zo'n stad en in de huidige situatie eens te meer het gevoel hebt deel te zijn van de geschiedenis. Spijtig is het dat je van slechts een klein deel van deze geschiedenis getuige zult zijn, en van een nog kleiner gedeelte verslag kunt doen. Daarvoor leven we immers te kort. In het lege midden tussen enerzijds het gissen naar wat komen gaat en anderzijds het terugzien op wat zijn beslag al heeft, doet de chroniqueur zijn vlijtige werk.'
A. Huisman, Amsterdam
Het wordt winter in Oekraïne. En de fakkels zijn terug.
Ik schrok me wild, vlak na de verkiezing van Janoekovitsj in 2010. Een golf van frustratie ging door Lviv. ’s Avonds liepen mannen rond met fakkels en onduidelijke vlaggen. Op het eerste gezicht herinnerde het me aan de neonazimarsen van Jobbik in Hongarije, maar bij nader inzien was het anders: in Boedapest waren de deelnemers niet alleen agressief maar ook ideologisch fanatiek; hier hadden de marsen iets energieks en de deelnemers bleken vriendelijke jongens die gewone dingen wilden, zoals niet bestolen worden door de overheid.
Vandaag werd in veel plaatsen in Oekraïne een ‘mars voor de helden’ gehouden, al dan niet met de roep om erkenning van het Oekraïense Opstandelingenleger (OePA, jaren vijftig) door het parlement. Het begon in Lviv eerder deze week, vanmiddag ook in Kyiv, en vanavond in het Oost-Oekraïense Kharkiv en zelfs in de provincie Donbas, in Kramatorsk.
Vanochtend liep een eerdere betoging tegen corruptie uit de hand, wat vooral prachtige plaatjes opleverde. In de TV-verslagen werden de demonstraties uiteraard op een grote hoop gegooid, terwijl een ingewijde journalist de rellen van vanmiddag als een provocatie beschouwde, en de president het zelfs een poging tot een tweede front noemde.
De verkiezingen naderen. Vandaag zagen we opnieuw de krampachtig gebalde vuist van een volk dat zich in het voortbestaan bedreigd voelt, door een vijand die dat verrekte goed in de gaten heeft.
Net als toen in 2010 branden de fakkels. Het wordt winter in Oekraïne.
Vergeet het kanonnengebulder rond het vliegveld van Donetsk, vergeet de verkoolde lichamen langs de weg naar Slavjansk - de werkelijke oorlog in Oekraïne zit in het hoofd en in het hart.
Het is de worsteling om radicaal te breken met het verleden, maar tegelijkertijd aan de toekomst te denken.
Om een oorlog te strijden moet je radicaal zijn, je leven durven verliezen, God aan je zijde weten, je meedogenloos toewijden aan het doel; anders red je het niet. Je moet afrekenen met de verraders, de bedriegers en de kolonisten, maar tegelijkertijd opnieuw proberen samen te leven, beschaafd te blijven - mens te blijven.
De verkiezingscampagne in Oekraïne is een broedertwist tussen recht en rede; beiden lijken het gelijk aan hun kant te hebben, en de tegenstander weet dat als geen ander.
Moet Lenin weg? Nee, antwoordden de meeste inwoners van Charkov de afgelopen maanden. Lenin is onderdeel van een geschiedenis waar we nog niet klaar mee zijn. Bovendien is er geen vervanger; de Oekraïense dichter Sjevtsjenko heeft al een goede plek en bekende inwoners van Charkov zijn er niet genoeg. Laat Lenin nou maar even staan.
Maar gisteravond, zondag 28 september, iets voor half 11 lokale tijd, stortte de reusachtige Lenin toch van zijn sokkel in Charkov, de tweede stad van het land.
Het begon gistermiddag met een grote pro-Oekraïense mars... Lees verder bij Vrij Nederland.
“Oekraïne vocht tegen totalitaire regimes, maar wij hebben zelf ook een totalitair verleden. Onze hele stad staat vol met totalitaire monumenten. We moeten bij onszelf te rade gaan.”
“We moeten Polen de kans geven onze stad te renoveren. Zij hebben ooit onze huizen gebouwd, en hebben dus de juiste kennis daartoe.”
“Ik heb een Russisch paspoort, en voor mij lijkt Lviv soms wel een gesloten stad. De grensbewakers hielden me een uur vast om me te ondervragen.”
“IT biedt vele oplossingen voor de bureaucratie. Maar bestuurders en ambtenaren begrijpen niet hoe het werkt. Zij zijn laks en onverschillig.”
“Vanwege de groei van het toerisme trekken de mensen uit het stadscentrum weg. Maar ook de regelgeving werkt niet mee. In het centrum zijn problemen met elektriciteit en wateraanvoer. Dat kunnen we niet oplossen omdat de huizen op de monumentenlijst staan.”
“Ik was in Eindhoven en zag dat lege Philipsfabrieken werden omgebouwd tot gebouwen met bedrijfjes en goedkope appartementen. Dat willen wij hier ook.”
“Deze generatie moet het doen. Mijn generatie (60) zal wachten tot iemand het voor ons implementeert.”
"Wij van de gemeente zijn van plan de 37 kilometer fietspad die er nu is in de komende tien jaar uit te breiden tot 370 kilometer."
“Na Maidan willen we hier blijven. We willen in Europa studeren, en dan terugkeren om hier onze stad te verbeteren.”
“Dit is een schokkend boek, omdat het onze stad toont zoals het is.”
“Dit boek kon nu pas verschijnen. Eerder konden we in niet in de spiegel kijken.”
“Na de omwenteling, 25 jaar geleden, kwam de belofte op een beter leven. Dat leven is nog steeds niet gekomen. Dat zie je aan de foto’s in dit boek.”
“Laten we blij zijn dat we in Oekraïne zo’n boek kunt maken. In Wit-Rusland is een maker van een boek opgepakt omdat de mensen op zijn foto’s verdrietig keken.”
“Als ik een vrouw op een foto zie, wil ik haar zien zoals ze in de ochtend is: onopgemaakt en met omgekamd haar.”
“Dit is hoe de mensen in West-Europa Lviv zien. Laten we het als stimulans zien om onze stad te verbeteren.”
We verzamelden ons om het boek, als om een juist geworpen teerling, als om de wieg van een eerstgeborene.
We streelden over de kaft, hielden het bladpapier kritisch tegen het licht, mompelden goedkeurend of waren in onze wiek geschoten over dat ene domme foutje.
We knepen ons in onze handen dat het allemaal tijdig klaar was. En we moesten die vermaledijde boekpresentaties nog voorbereiden. Als de wiedeweerga mensen, kom.
’s Avonds werd copieus gedineerd, met wijn, werden sigaretten gerookt, clichés over Oost-Europa gebezigd, werd gelachen en moesten we spreken over de oorlog - die op ons’ aller lippen was - en tenslotte voldeden we aan de rekening met verbaasde blik; de waarde van de Hrivna daalde sneller als een roestig stuk lood in gitzwart water.
Onder ons gezwegen, wisten we allemaal dat als dit niet een begin was van iets nieuws, dat het dan een einde was.
Alle mensen die ik polste, vertelden me dat de wapenstilstand geschonden was en dat de oorlog dus gewoon verder ging.
Toch dansten de kinderen in het park op hippe deuntjes.
“Voor de bewoners van Kyiv is de oorlog ver weg”, sprak Vitaliy, die op Maidan collecteerde voor het Donbass Bataljon. Vorige week waren honderd leden van zijn vrijwilligersleger neergemaaid met machinegeweren, toen de Russen een vrijgeleide veinsden.
Even verderop prevelde een jonge priester gebeden, niet alleen voor de levenden maar ook voor de doden. Hij beweerde dat de oorlog al in 1992 was begonnen, toen de kerk in Moskou de orthodoxe kerk in Kyiv weigerde te erkennen. Hij zegende me, door alle vijf zijn vingers stevig op mijn hoofd te drukken.
Twee jongens hadden iets bedacht om de oorlog dichter bij Kyiv te halen. Zij verkochten de Oekraïense vlag per strekkende meter, en rolden die uit, “van hier tot Marioepol”. Zij richtten de blik optimistisch naar de einder.
reacties (23)
Kan het Oekraïense leger de strijd in het oosten winnen? Vorige week interviewde ik Jaroslav (41), een van de commandanten van het Donbass Vrijwilligersbataljon. Het is een ongelijke strijd, vertelde hij.
‘Wij kunnen het ons niet permitteren ons geweer te laten vallen en weg te rennen van het strijdveld. Dan zijn we onze wapens kwijt, en nieuwe hebben we niet. Onze tegenstanders hebben een onuitputtelijk wapenarsenaal. Onlangs heroverden we een kleine stad. Van wat we daar buitmaakten aan mortieren kan het Oekraïense leger drie maanden vechten. Na duizend zijn we gestopt met tellen. We hadden niet eens genoeg trucks om het mee te nemen.’
'Onze mannen trainen slechts drie weken voordat ze naar het front gaan. In een van de veroverde stellingen vonden we een boekje met trainingsmethodes. Deze Russische huurlingen trekken alleen al drie weken uit om te oefenen in het snel verwisselen van kleding. Zij hebben twintig jaar ervaring met het doden van mensen. Dat zien we terug in het aantal slachtoffers. Als bij hen één dode valt, sterven er vijf van ons.’
Lees het hele verhaal over het Donbass Bataljon, deze week in Vrij Nederland.
Waar zijn de demonstranten van Maidan gebleven? Ik vond hen terug in het uiterste oosten. Zij hebben de knuppel omgewisseld voor het geweer, het marcheren over de Khreshchatyk ingeruild voor tijgeren door de aardappelvelden. En in plaats van de politie hebben zij nu de Russen tegenover zich.
Het zijn dezelfde hoogopgeleiden, dezelfde ondernemers, en dezelfde studenten. De idealen zijn hetzelfde. “We willen leven in een normaal land.” Toen was de tegenstander president Janoekovitsj, nu het regime van Poetin. Als de Russen winnen, hebben ze geen leven meer. Zij willen sterven voor de vrijheid.
Lees mijn verhaal, vandaag in Vrij Nederland (via Blendle, of koop 'm deze week in de winkel!)
De Joden van Lemberg is eindelijk vertaald in het Engels! Het boek, dat ik samen met Heleen Zorgdrager schreef, is rijp voor een internationaal publiek. Nog steeds is er maar heel weinig gepubliceerd over de joden die eeuwenland vanzelfsprekend deel uitmaakten van de bevolking van de stad. Nu Oekraïne en Lviv steeds meer in de belangstelling staan, wordt de vraag naar die verdwenen geschiedenis steeds groter.
Met dank aan fotograaf en Dolph Kessler (uitgever) Dick Prak (vormgeving) en Jantine van der Knaap (vertaling) is het nu zover. Het boek is rond 20 september hier te bestellen.
Blijf op de hoogte via onze Facebookpagina!
Meer over de Nederlandse versie van De Joden van Lemberg hier, de recensie van Olaf Tempelman in De Volkskrant hier en kopen kan hier.
Plotseling is er toch feest bij mijn hotel in het Oost-Oekraïense Charkov, waar ik sinds de oorlog de enige gast ben. De diskjockey in het overdekte tuinrestaurant heeft de avond van zijn leven. Hij draait de Vogeltjesdans, ‘Happy birthday’ en een reeks frivole Oekraïense stampers. Een clownesk animatieteam is uitgerukt om de kinderen bezig te houden met geknoopte ballonnen, confetti en bellenblaas.
Het zijn vluchtelingen, zo blijkt. Enkele dagen geleden had de familie de auto’s volgepropt met alles van waarde, en waren ze in haast weggereden uit het nabijgelegen Loehansk, een stad zonder water en elektriciteit, geteisterd door straatgevechten tussen separatisten en het Oekraïense leger. De familie hoorde bij de gegoede burgerij, te oordelen aan hun glimmende SUV’s op de parkeerplaats, waarvan de ramen beplakt zijn met de woorden ‘PAS OP. KINDEREN.’
Precies in het niemandsland hadden ze een klapband gekregen, tussen de checkpoints van de separatisten en het Oekraïense leger... lees verder in Vrij Nederland.
Charkov, Oost-Oekraïne, de tweede stad van het land. Hoe gaat het daar verder?
Maanden geleden durfden pro-Oekraïense activisten nauwelijks de straat op - maar nu kleurt de complete stad blauw geel. "Wij waren pro-Russisch, tot we zagen wat voor terreur de separatisten uitvoerden in Donetsk en Loehansk", vertelde een van de inwoners me.
Toch stapelen de problemen zich op in de stad. Een slechte relatie met Rusland kan de stad zich niet veroorloven, sterker nog: de Russen zijn broeders, daar maak je toch geen oorlog mee?
Over de stad schreef ik vandaag een blog voor Vrij Nederland. Lees hier.
Voor Vrij Nederland schreef ik een stuk over journalistiek in Oekraine. Je kunt wel zeggen dat onafhankelijke media in dit land nog in de kinderschoenen staan. Tijdens de Sovjet-Unie kon je alleen (positief) berichten over de Communistische Partij en haar leiders; zaken als een onafhankelijke opinie of een objectief feitenrelaas bestonden niet. De laatste twintig jaar is er weinig ten goede veranderd; in naam zijn media vrij, maar nog steeds zijn journalisten nauwelijks in staat om te doen wat ze willen en moeten doen. Mediabedrijven zijn meestal in handen van een oligarch, die wil dat journalisten positief schrijven over hun business en hun bevriende politici.
De Euromaidan revolutie van afgelopen winter bracht enige verandering; plotseling was daar een zender die via internet uitzond wat de staatsmedia weigerden te doen; live-streams van de protesten en debatten over de toekomst van Oekraine. Een van de journalisten van deze zender, Hromadske TV, is Nastia Stanko. Na de revolutie bleef zij haar werk doen, maar het werk van haar en haar collega's wordt steeds gevaarlijker. Nastia werd onlangs zelfs opgepakt door separatisten, en opgesloten in een kelder.
Journalisten in Oekraine zijn vrijer dan ooit tevoren, maar door de oorlog worden zij tot het uiterste getest. Wat is onafhankelijke journalistiek waard in tijden van oorlog?
Lees mijn stuk in Vrij Nederland.
Slavjansk is de ultieme test. Stel dat de steden Donetsk en Loehansk straks in handen vallen van het Oekraiense leger, wat gebeurt er dan met de bevolking? Velen van hen zijn pro-Russisch en zien het gezag in Kiev niet zitten. Moeten zij worden gestraft? Hoe zijn de verhoudingen tussen mensen na de strijd?
Ik ging kijken in Slavjansk, samen met mijn vrienden Gennadi en Michajlo. We troffen een stille stad aan, met veel verwoesting, veel zwijgzame mensen, maar ook blije mensen.
Het nieuwe, pro-Oekraiense bewind gedraagt zich alleszins redelijk, zo blijkt. Toch bleek ons ook hoe moeilijk het is, temidden van de verwoesting en het geschonden vertrouwen, om elkaar te vergeven.
Lees mijn reportage in Trouw.
Het Oekraïense leger maakt progressie, maar tegen een hoge prijs. Er vallen veel burgerslachtoffers en ook onder militairen wordt het aantal doden en gewonden elke maand hoger. In Charkov bezocht ik het militaire ziekenhuis.
Het was overigens niet eenvoudig het ziekenhuis binnen te komen. Het Oekraïense leger loopt niet graag te koop met de keerzijde van de oorlog; de doden en de gewonden - wat ik goed kan begrijpen. Maar dankzij de hulp van enkele goede mensen, waarover ik later nog zal schrijven, lukte het. Gelukkig mocht fotograaf Jakov ook mee. Hij maakte heel terughoudend enkele mooie foto's, zoals deze - de foto haalde dan ook de krant. Het beeld is veelzeggend. Je koos, misschien uit patriottisme, misschien uit overmoed, om te vechten in het leger. Misschien moest je wel. En enkele weken of slechts dagen later lig je op je bed, samen met honderden andere jonge mannen, met schot-, scherf-, of brandwonden. Het was voor mij vreemd om in een ziekenhuis rond te lopen met alleen maar kerels zo oud als ik, of jonger. Mijn verslag voor Trouw lees je hier. (via Blendle)
"Als mensen niet geloven dat de situatie met hun uitgebrachte stem verbetert, zal er een derde revolutie komen (na de Oranje Revolutie van 2004 en de Maidanrevolutie van dit jaar, red.). We kunnen misschien de oorlog in het oosten winnen, maar nieuwe sociale rebellie zal Oekraïne doen instorten. Dat scenario moeten we koste wat kost voorkomen." (Oleksandr Solotaj, politicoloog)
"Momenteel vechten er duizenden vrijwilligers aan het front. Dat zijn veelal hoogopgeleide mensen; juristen, ondernemers. Zij wagen hun leven voor het land. Er is hen alles aan gelegen dat het corrupte systeem verandert. De regering zal heel goed naar hen moeten luisteren." (Nastia Stanko, journalist)
Op foto: premier Jatsenjoek (EPA)
Lees mijn stuk van vandaag in Trouw (via Blendle).
"Kijk mamma, een gezin met drie kinderen." Twee inwoners van Charkov, een kleine jongen en zijn moeder, staan stil bij een marmeren bank in de vorm van een cirkel waar foto's hangen van de omgekomen Nederlanders. Met ingetogen belangstelling proberen ze de namen te ontcijferen. "God hebbe hun ziel", zucht de moeder uiteindelijk, en ze slaat een kruis.
De lobby van het naastgelegen Hotel Palace in het Oost-Oekraïense Charkov lijkt dit weekend wel Nederlands grondgebied. De enige Oekraïners zijn de pasgetrouwde stelletjes die er binnenschrijden, om zich te laten vereeuwigen voor de machtige zuilengalerij van het hotel - volgens de receptionist onlangs uitgeroepen tot het mooiste gebouw van de stad.
Maar de Nederlanders laten zich niet afleiden; ze zijn duidelijk op missie. "Wij mogen zelfs niet vertellen of we forensische experts zijn of leden van de marechaussee", zegt een van hen. Toch zijn de zwijgzame, afgetrainde mannen gemakkelijk te onderscheiden van de meer praatgrage forensische experts. "Zo'n buitenlandse missie is nieuw voor ons", zegt een jonge vrouw. "Maar we zijn er klaar voor. We kunnen omgaan met het idee dat we lichaamsdelen zullen vinden. Dat is ons vak." Lees mijn verslag uit Charkov vandaag op de voorpagina van Trouw.
reacties
Een spannende dag, eindelijk kon Nederland iets doen, eindelijk de rampplek zelf minitieus onderzoeken. Maar het werd een teleurstelling. "Het is hier nu eenmaal oorlog."
Het was een bittere pil.
Een groep forensische onderzoekers en dertig man marechaussee verzamelden zich vanochtend in Hotel Palace. Ze waren gisteravond geland in het Oost-Oekraïense Charkov, hadden stevig ontbeten en waren goed gemutst. Ze hadden er “professioneel zin in”, zoals een van hen me vertelde. “We zijn alles gewend, we werken zelfs met opengereten lichamen”, sprak een jonge onderzoekster. “Het is ons vak”.
Eindelijk kon Nederland iets doen. Al meer dan een week zijn we afhankelijk van lokale reddingswerkers en ‘terroristen’ om onze doden te vinden, in treinen te bergen en naar het vliegveld te sturen. Nu waren we zelf aan zet. Na dagenlange rouw konden we de mouwen opstropen. Morgen zou de groep van tientallen professionals misschien al aan de slag kunnen in het rampgebied…
Maar het werd een teleurstelling. We moeten wachten.
Gedurende de dag kwamen steeds pessimistischer berichten binnen....
Lees verder in m'n nieuwe blog, vandaag voor Vrij Nederland.
‘Zien jullie wat hier gebeurt?' De man, grijs stekeltjeshaar en helderblauwe ogen, priemt met zijn vinger in mijn borst. ‘Zien jullie wat hier gebeurt?’, zegt hij nog eens dringend. Hij wacht niet op het antwoord, legt een bos bloemen tegen de muur, slaat een kruis en beent weg, met tranen in zijn ogen.
Ik sta bij het Nederlandse consulaat in de West-Oekraïense stad Lviv. Ook hier een zee aan bloemen en kaarsen. Ik had een stevige handdruk met condoleances verwacht, zoals me de laatste dagen vaker overkomen was. ‘Veel sterkte, wij begrijpen wat jullie doormaken’. ‘Goddank ken ik niemand van de omgekomenen’, had ik telkens gestameld.
Maar deze man wenst me geen sterkte. Er zit ook geen verwijt in zijn stem. Eerder een ongekende urgentie, alsof hij me voor de allerlaatste keer waarschuwt.
Na deze ontmoeting realiseer ik me dat ik die toon in zijn stem vaker gehoord heb. Lees verder in m'n nieuwe blog, vandaag voor Vrij Nederland.
I nagle okazuje się, że Ukraina jest tak blisko. A Ukraińcy zdawali sobie z tego sprawę wcześniej niż my.
W centrum Europy zestrzelony zostaje samolot, tym razem z nami. My byliśmy w drodze na kongres, my lecieliśmy na wakacje, setka naszych dzieci z malutkimi walizkami, starannie spakowanymi kilka godzin wcześniej razem z mamą.
Zrozpaczeni nazywamy to katastrofą lotniczą, tak jak wojnę w Ukrainie uparcie nazywamy "niepokojem" lub "kryzysem". Lecz sami w to nie wierzymy, to masowe zabójstwo dokonane na zwykłych, niewinnych, dobrych ludziach. I, DO CHOLERY, to jest wojna, tak niewiarygodnie blisko nas.
My umieramy teraz, tak jak Ukraińcy umierają już od miesięcy.
Mój lęk rośnie, tak jak góra kwiatów przed holenderską ambasadą w Kijowie.
Od Ukraińców dla Holendrów. Oni rozumieją, co my czujemy.
(Tłumaczenia Iwona Maczka)
Het is bijna niet uit te leggen.
Maanden na de stormachtige ommekeer waait de revolutie nog steeds door de straten van Kyiv. Geen tomeloze tornado’s meer, maar krachtige, gerichte windstoten.
Foto’s tonen gekke kaki-pakjes en rare kozakkenkapsels. We noemen hen nationalisten of radicalen. Het zijn mensen die bijna allemaal iemand missen, gedood door een sniper of vermist geraakt tijdens de maandenlange protesten.
Een energieke groep dertigers heeft hen op sleeptouw genomen. Zij zijn jong genoeg om niet belast te zijn met het Sovjetverleden, maar oud genoeg om te beseffen wat er tien jaar geleden mis ging, na de Oranje Revolutie.
Zij willen het nu zelf doen. Hun verstand en wereldwijsheid combineren met de energie van de revolutionairen. Je voelt het alleen als je zelf door de straten van Kyiv loopt. Het is anders dan voorheen. Alles is anders.
Zorg dat je het niet mist.
Lees m’n stukken hierover in Trouw. Vandaag in De Verdieping.
Voor het Reformatorisch Dagblad beklom ik de kasteelheuvel van Krakau, en daalde af in de catacomben van de kathedraal. Hier liggen de Poolse koningen van de twaalfde tot de achttiende eeuw begraven. De geschiedenis verklaart waarom de Polen de monarchie nu niet zien zitten.
“Het koningspaar besteedt aandacht aan zaken die Polen heel belangrijk vinden. Zo bezoeken zij het museum van de Opstand van Warschau, en ontmoeten zij veteranen bij het monument voor generaal Maczek. Dat is een eer voor veel Polen. Een koning als Willem-Alexander zou een zegen zijn voor Polen. De politiek is extreem verdeeld. Een onafhankelijke monarch zou elke politieke crisis te lijf kunnen.”
“Polen had eeuwenlang een koning. Op zeker moment besloot de adel de koning te kiezen. Heel modern in die tijd. Maar omdat niemand een rivaal op de troon wilde, koos men vaak een buitenlandse koning. Dat verzwakte het land danig, en in de achttiende eeuw werd Polen verdeeld onder buitenlandse mogendheden. Toen Polen in 1918 onafhankelijk werd, wilde men absoluut geen koning meer.
Daarom worden monarchisten nu uitgelachen. Polen zal wel altijd een republiek blijven.”
Lees het hele stuk in het Reformatorisch Dagblad.
"Oekraïne zit in een spagaat. Door de oorlog in het oosten stokt het proces van loestratsja, reiniging van het politieke systeem. We moeten af van het systeem van oligarchen - maar tegelijkertijd hebben we diezelfde oligarchen nu hard nodig. Neem de benoeming van multimiljonair Igor Kolomojski tot gouverneur van Dnepropetrovsk; een omstreden politicus die veel bedrijven bezit, maar tegelijk een overtuigd patriot die geld en middelen beschikbaar stelt aan het leger."
"Europa heeft de mond vol van hervormingen en corruptiebestrijding. Maar met een dreigende invasie is dat bijna onmogelijk. Oekraïne voert de strijd tegen de separatisten zonder steun van Europa. Dus moeten we roeien met de riemen die we hebben."
Aldus de Kyivse politicoloog en publicist Oleksiy Haran, die ik gisteren interviewde. Lees mijn stuk van vandaag in Trouw (via Blendle).
Uit het bloed en het stof van Maidan komt Halyna naar voren gestapt. Kersvers politica van de Democratische Alliantie, een piepklein partijtje met grootse idealen.
Twee zetels haalde de partij in de lokale verkiezingen in Kiev. Dat is heel weinig, vergeleken met de beweging UDAR van burgemeester Vitali Klitsjko, die in de raad tweederde van de zetels inneemt - en de facto alle macht heeft in en ver buiten het stadhuis; een recept voor corruptie, vriendjespolitiek en belangenverstrengeling.
Macht komt met voordelen. Er wordt naar haar geluisterd als ze het nutsbedrijf opbelt dat de watervoorziening te wensen overlaat.
En macht komt met verlokkingen.
In de Raad vindt nu het kooigevecht plaats, om nieuwe procedures, benoemingen en posities. Halyna’s partij gaat voor het hoofd van de Budgetcommissie, waar het meeste geld is en dus de meeste corruptie.
En dan?
Dan zit je hoog en droog op een machtige positie, in een systeem waarin het gemakkelijk is te graaien - want iedereen deed het, doet het nog steeds.
Halyna niet, zegt ze me, en ik neig ernaar haar te geloven.
Ze heet Hanna en zorg dat je er geen ruzie mee krijgt.
Ik denk dat ministers en parlementariërs bang zijn voor haar vlammende ogen en haar woorden, scherp als geslepen messen.
Hanna Hopko coördineert het Reanimatiepakket van Hervormingen Initiatief, een groep experts op allerlei gebieden die zelf hervormingsvoorstellen doen. Zonder goeie wetten kom je immers nergens in een democratie.
Zoals de wet op openbare informatie bij vastgoedeigendom (van wie is dat landhuis?), hervormingen in het kantoor van de procureur-generaal (waarom wordt wie vervolgd?) en – belangrijk nu – een nieuwe wet die openbaarmaking van financiële geldstromen bij verkiezingen regelt (wie betaalt de campagnes van de parlementariërs?).
De Oekraïners moeten het nu zelf doen, in plaats van alles aan de president over te laten, zoals na de Oranje Revolutie van 2004. Niet alle hoop vestigen op op de Europese Unie, “want zij begrepen niets van Euromaidan” en zich ook niet onderwerpen aan het IMF “want zij stellen veel te pijnlijke voorwaarden”.
De revolutie van Euromaidan moet worden omgezet naar de revolutie van effectiviteit. En daar is haast bij. Hanna heeft de zelfverdedigingsgroepen van Maidan achter zich staan. Die nog even energiek zijn als toen.
Nieuwe wetten schrijven is hard werken. Dat doe je niet met fluwelen handschoentjes.
Na de revolutie wordt het stil. Terwijl het echte werk dan pas begint. Het land is corrupt tot in de haarvaten, er is juist opnieuw een oligarch als president gekozen en in het oosten destabiliseren opstandelingen het land. Kan de Euromaidan beweging de revolutie omzetten in effectieve democratie? Deze week ga ik op zoek naar de Kraamkamer van de democratie in Oekraïne.
reacties 
Vanaf 2010 - 2014 hield ik de blog Standplaats Lemberg bij. Voor mij als radiomaker de eerste stappen op het schrijversvlak. Sindsdien ben ik niet meer opgehouden.
De posts gaan vooral over de stad Lviv en West-Oekraïne. Voor mij persoonlijk is het een waardevol document, en ik raad met name de (potentiële) Lviv-liefhebber aan erdoorheen te struinen!
Samen met documentair fotograaf Dolph Kessler werk ik aan een fotoboek over Lviv.
Ik schrijf daarin een essay over de geschiedenis van deze stad in West-Oekraïne. De gebouwen bleven staan, maar de inwoners werden verdreven en vermoord. Het boek komt uit in september.